تفسیر علمی باران۱ - تفسیر علمی بارانبعضی از مفسران، با رویکرد تفسیر علمی، آیات مربوط به باران را بررسی کرده‌اند. یکی از نویسندگان معاصر که با نگارش کتاب باد و باران در قرآن در این راستا بسیار کوشیده است، اعتقاد دارد که نکات اساسی و مبانی اصلی علم جدید درباره پدیده باران، در انتخاب کلمات و تعبیرهای بعضی آیات به خوبی منعکس شده است [۱]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۳۰، «باد و باران در قرآن».
و از هر سه نوع باران جبهه‌ای، کوهستانی و طوفانی که در کتابهای علمی بازگو شده، در قرآن ذکری یا نمونه‌ای به میان آمده است. [۲]
مجموعه آثار، ج۷، ص ۳۶۷.
بر پایه کاوشهای علمی، برای بارش باران، وجود بادهایی از نواحی گرم و سرد لازم است تا به سوی بالا حرکت کند و باروری و حالت انقلاب و دگرگونی را در ابرهای بارانزا فراهم آورد و بخار آب تقطیر شود. [۳]
مجموعه آثار، ج۷، ص ۳۳۰- ۳۳۱.
به باور برخی، استفاده از واژه «ریاح» در آیاتی که باد را زمینه‌ساز و بشارت دهنده باران می‌داند رساننده نیاز به وجود «بادهایی» برای بارش باران است. [۷]
مجموعه آثار، ج۷، ص ۳۵۶.
واژه «یَعرُجُ» در «یَعلَمُ... ما یَنزِلُ مِنَ السَّماءِ وما یَعرُجُ فیها» به بالا رفتن باد و نقش آن در بارش باران اشاره دارد. [۹]
مجموعه آثار، ج۷، ص -۳۵۹ -۳۶۰.
واژه «لَواقِح» در «اَرسَلنَا الرِّیحَ لَوقِحَ» کارکرد باد در باروری ابرهای بارانزا را می‌رساند. [۱۱]
مجموعه آثار، ج۷، ص ۳۶۰-۳۶۱.
[۱۲]
معارف قرآن، ص۲۵۸.
واژه «تُثیرُ» در «یُرسِلُ الرّیحَ فَتُثیرُ سَحابًا» و «اَرسَلَ الرّیحَ فَتُثیرُ سَحابًا» بر وجود حالت انقلاب و ناپایداری هوا ، هنگام تشکیل ابرهای بارانزا دلالت دارد، زیرا «تثیر» از ریشه «ث و ر» به معنای انقلاب و دگرگونی است. [۱۶]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۵۸-۳۵۹، «باد و باران در قرآن».
واژه «مُعصِرات» در «اَنزَلنا مِنَ المُعصِرتِ ماءً» اشاره به تقطیر و عصاره‌گیری ابرها دارد. [۱۸]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۶۲.
وی بخشی از آیات را با چگونگی پیدایش ابرها و ریزش بارانهای جبهه‌ای مناسب می‌داند؛ بارانهایی که پیش از آن لکه‌های نازکی از ابر در آسمان نمایان می‌شود تا سطح آسمان را پرده‌ای لطیف از ابر بپوشاند و پس از آن به ترتیب قطعه ابرهای طبقات پایین زمین و ابرهای کم ارتفاعِ فشرده، آسمان را فرا گیرد و از لابه‌لای قشرهای ضخیم ابرها اولین دانه‌های ریز باران خارج گردد.به باور وی از ترکیب آیه «اَلَم تَرَ اَنَّ اللّهَ یُزجی سَحابًا ثُمَّ یُؤَلِّفُ بَینَهُ ثُمَّ‌یَجعَلُهُ رُکامًا فَتَرَی الوَدقَ یَخرُجُ مِن خِللِه» با آیه «اَللّهُ الَّذی یُرسِلُ الرّیحَ فَتُثیرُ سَحابًا فَیَبسُطُهُ فِی السَّماءِ کَیفَ یَشاءُ ویَجعَلُهُ کِسَفًا فَتَرَی الوَدقَ یَخرُجُ مِن خِللِه» می‌توان در ۸ مرحله فرآیند بارشهای جبهه‌ای را ترسیم کرد: ۱. وزیدن مستمر باد از دو جناح:«یُرسِلُ الرّیح». ۲. برخورد بادهای دو جناح گرم و سرد و ایجاد حالت ناپایداری:«فَتُثیرُ سَحابًا». ۳. رژه قطار ابرها:«یُزجی سَحابًا». ۴. راه افتادن و پراکنده شدن ابرها در آسمان:«فَیَبسُطُهُ فِی السَّماء». ۵. پوشیده شدن سطح آسمان از ابر:«ثُمَّ یُؤَلِّفُ‌بَینَه». ۶. رسیدن ابرهای متراکم به طبقات پایین:«فیَجعَلُهُ کِسَفاً». ۷. تراکم و انباشته شدن ابرها بر هم:«ثُمَّ‌یَجعَلُهُ رُکامًا». ۸. خروج اولیه قطرات از خلال ابرها:«فَتَرَی الوَدقَ یَخرُجُ مِن خِللِهِ». [۲۳]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۸۰.
[۲۴]
مجموعه آثار، ج۷، ص ۳۸۲.
در آیه ۲۶۵ بقره ضمن تمثیلی، از ریزش بارانهای کوهستانی سخن به میان آمده است:«مَثَلُ الَّذینَ... کَمَثَلِ جَنَّة بِرَبوَة اَصابَها وابِلٌ... فَاِن لَم‌یُصِبها وابِلٌ فَطَلٌّ». در این آیه از باغهایی در مناطق کوهستانی ( رَبْوَه ) یاد می‌شود که اگر بارانهای درشت قطره و رگباری ( وابِل ) که بارانهای جبهه‌ای و طوفانی هستند بر آن‌ها نبارد، ریزه باران (طَلّ) که باران کوهستانی است آن را سیراب می‌کند. [۲۶]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۶۷.
[۲۷]
مجموعه آثار، ج۷، ص ۳۶۹.
۱.۱ - اقسام بارانهای طوفانیدر علوم جدید برای بارانهای طوفانی اقسامی را یادآور شده‌اند که از جمله آن‌ها رگبارهای طوفانی و طوفانهای استوایی است. رگبارهای طوفانی را همراه با دگرگونی شدید هوا و تشکیل طبقات متوالی ابر دانسته‌اند که به صورت رشته کوههای بلند تا ارتفاعات یخ‌بندان می‌رسد و در آن‌جا به‌صورت بلورهای سوزنی یخ درمی‌آید. [۲۸]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۷۴-۳۷۵، «باد و باران در قرآن».
[۲۹]
معارف قرآن، ص۲۶۲.
به اعتقاد وی آیات ۱۹ - ۲۰ بقره و۱۲-۱۳ رعد و ۴۰ و ۴۳ نور یادآور طوفانها و بورانهای رگباری و ابرهای طوفانی شدید است.در این آیات از رعد و برق ، صاعقه ، تاریکی، ابرهای متراکم و امواج دریا سخن به میان آمده است. [۴۰]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۷۰.
[۴۱]
مجموعه آثار، ج۷، ص ۳۷۲، «باد و باران در قرآن».
تعبیر «یُنْشِئُ» که در این باره تنها در آیه «یُنْشِئُ السّحابَ الثّقال» آمده است، می‌تواند اشاره به چگونگی پیدایش طوفانهای رگبارآور باشد، زیرا این پدیده با مقدمات و شرایط خاص رخ می‌دهد و «یُنشِئ» نیز پدید آمدن چیزی با مراحل رشد و تحول را بیان می‌کند. [۴۳]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۷۲۳۷۳.
در آیه ۴۳ نور، بارش از کوههای یخ یا تگرگ آمده است:«یُنَزِّلُ مِنَ‌السَّماءِ مِن جِبال فیها مِن بَرَد». این تعبیر قرآن با گزارشهای علمی درباره وجود ابرهای مستور و متشکل از یخ در ارتفاعات بلند هماهنگی دارد. بعضی از دانشمندان از این ابرها با تعابیر کوههای ابر و کوههایی از برف یاد‌کرده‌اند. [۴۵]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۷۳-۳۷۴.
این پژوهشگر معاصر ۵ سوگند ابتدای سوره مرسلات را به باد معنا می‌کند، و به این ترتیب آیات ۱ ۶ مرسلات را نمایاننده پرده پرده مراحل نشو و نما و عمل پدیده کولاکهای استوایی می‌داند:«والمرسلات... • فالعاصفات... • والنشرات... • فالفارقات... • فالملقیات... • عُذراً أو نُذراً» و معتقد است همان‌گونه که در این آیات بعد از سخن از بادهای ملایم و عادی یکباره قسم روی بادهای کوبنده و پخش کننده و شکافنده و یادآورنده‌ای می‌رود که سبب عذر و بهانه یا ترس و بیم می‌شود، در کولاکهای استوایی نیز پس از بادهای ثابت و آرام، بادهایی تند و شکننده و کوبنده میوزد که خاطرات آن بهترین بیم دهنده یا زنگ خطری برای قیامت است. [۴۷]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۷۶-۳۷۷.
در رویکرد تفسیر علمی، برای تأیید دیدگاه تفسیر علمی باران، از بعضی روایات نیز استفاده شده است. [۴۸]
مجموعه آثار، ج۷، ص۳۶۳-۳۶۶.
[۴۹]
مجموعه آثار، ج۷، ص ۳۷۵.
روایت است که خداوند ابرها را به منزله غربال برای باران قرار داد. تا یخهای آسمان را ذوب کند و به صورت آب درآورد. این روایت را متناسب با نظریه بارندگی از کوههای یخی ارتفاعات در طوفانهای رگباری می‌دانند. [۵۰]
الکافی، ج۸، ص۲۴۰.
در روایات دیگری آمده است که ابر حامل آب است و باد ابر را به حرکت می‌آورد و برای بارش باران ابرهایی از ناحیه جنگلی در ساحل دریا به وسیله باد دچار حرکت و حالت تلاطم و دگرگونی می‌شود.در دعا از خداوند به جای «باد» «بادها» درخواست شده است؛ همچنین بخشهایی از خطبه اشباح نهج البلاغه [۵۱]
نهج‌البلاغه، خطبه ۹۱.
و دعای طلب باران [۵۲]
صحیفه سجادیه، دعای ۱۹.
امام‌سجاد (علیه‌السلام) را که سخنانی درباره ابر و باران بیان کرده‌اند تأییدی بر این رویکرد دانسته‌اند.۲ - پانویس
۳ - منبعمرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «باران». |